Tijdens de 10e EMES International Research Conference on Social Enterprise (thema: Scaling Through Communities) heeft het paper How do citizen collectives navigate tensions in scaling for transformative change? van Hade Dorst, Nitzan Zeira, Suzanne Brunsting (TNO), en Wessel Ganzevoort (Universiteit Tilburg) de Best Conference Paper Award gewonnen.
EMES (EMergence de l’Entreprise Sociale en Europe) is een internationaal onderzoeksnetwerk voor sociale economie en sociaal ondernemerschap. De conferentie, tussen 3 en 7 november 2025 gehouden in Rotterdam en Utrecht, richtte zich op hoe sociale, gemeenschapsgerichte ondernemingen bijdragen aan maatschappelijke transities.
Onderzoeksthema: spanningen bij opschalen
Burgercollectieven spelen een steeds grotere rol in maatschappelijke transformatie, bijvoorbeeld op het gebied van energie, klimaat en gezondheid. Om hun impact te vergroten, ontstaat druk om te schalen: meer leden, activiteiten en grotere projecten (‘scaling out’ – groei in omvang). Deze groeiambitie komt zowel van binnenuit als van buitenaf, maar brengt spanningen met zich mee.
De volgende spanningen kwamen uit het onderzoek naar voren: Collectieven worden afhankelijker van externe financiers en moeten voldoen aan eisen voor bijvoorbeeld financiële verantwoording. Tegelijkertijd ontstaat intern druk om te professionaliseren, bijvoorbeeld door meer structuur en betaalde functies in te voeren, wat kan botsen met het oorspronkelijke informele en vrijwillige karakter en het risico vergroot dat de verbinding met de lokale gemeenschap verwatert.
Om deze spanningen te verminderen, kiezen collectieven voor strategieën die verder gaan dan alleen groei in omvang. Ze investeren in ‘scaling deep’ door sociale cohesie, kernwaarden en lokale verankering te versterken, en in ‘scaling up’ door invloed uit te oefenen op beleid en regelgeving. Een hybride governance-model – centrale coördinatie en kennisdeling gecombineerd met lokale autonomie – blijkt effectief om identiteit en betrokkenheid te behouden. Duurzaam schalen vraagt om maatwerk, aandacht voor sociale waarden en een organisatievorm die ruimte biedt voor zowel lokale autonomie als gezamenlijke strategie, zodat collectieven niet alleen groter worden, maar ook maatschappelijk transformerend blijven.
De volledige versie van het (Engelstalige) paper is nog niet beschikbaar, maar wel een Nederlandse samenvatting.